21 Ekim 2025

ANTİK KENTLERİN GİRİŞ KAPILARI NEDEN ANITSAL OLUR?

Antik dönemde kentler güvenlik kaygıları nedeniyle yüksek bir tepe üstüne ve etrafı surlarla çevrili olarak inşa edilirdi. Surlarla çevrili kentlerin de bir ya da iki ayrı noktasından ulaşımı sağlayan giriş kapıları olurdu. Tıpkı Antiokheia antik kenti “Batı Kapısı” gibi.

Antiokheia, Batı kapısı çizimi

Antik dünyada hemen her dönemde; M.Ö. 2 binli yıllara dayanan Hitit uygarlığının başkenti, günümüzde Çorum’daki Bogazköy’den (Hattuşa) tutun, Roma Dönemi’nin önemli kenti Aydın’daki Aphrodisias’a kadar pek çok kentte girişler ünlü anıtsal kapılarla sağlanırdı. Bu kentlerin arasında önemli bir yere sahip olan Pisidia Antiokheia antik kentinin de bilinen tek giriş kapısı olan ve günümüzde kente geldiğimizde bizi sur duvarlarıyla birlikte karşılayan Batı Kapısı bunların en güzel örneklerindendir.

Özellikle Roma Dönemi’nde Anadolu’da ki antik kentlerde anıtsal giriş kapıları büyük önem kazandı. Bunun en önemli sebebi Roma’nın bölgeyi hakimiyeti altında tutma çabasıydı. Çünkü Roma İmparatorluğu’nun merkezi Anadolu’dan yüzlerce km. uzakta olduğundan bu kentleri hakimiyeti altında tutmak için Roma ordusunun ihtişamı ve yenilmez gücü bu giriş kapılarında sergilenirdi.

Antiokheia’nın Batı Kapısı da 12 metre yüksekliğinde 24 metre eninde ihtişamlı mimarisi, her iki yanından kent surlarına bağlanarak kente girilebilen tek noktayı oluşturur. Kapıyı ayağa kaldıran üç kemerden iki yan kemer iki caddeye, ortadaki kemer de bir şelale çeşmesine açılırdı. Kemerlerin hemen üstünde kabartma heykellerin olduğu friz kısmı bulunur. M.S. 2. yüzyıl başında Roma İmparatoru Hadrian ve karısı Sabina adına (çıktıkları Anadolu seyahati sırasında) inşa edildiğini üzerindeki Latince yazıttan anlarız. Yapı, Antalya’da kent merkezinde, Kaleiçi’nde bulunan Hadrian Kapısı’nın bir benzeridir.

Roma Ordusunun Kullandığı Zırhlar, Kalkanlar, Ok ve Sadakları Görüyoruz

Nitekim, Batı Kapısı’nın hemen iki yanında sergilenen 3 kemerli giriş kapısını oluşturan blok taşların arasında kabartma friz bölümüne ait mimari kalıntılar dikkat çeker. Bu kalıntılar arasında Roma ordusunun kullandığı zırhlar, kalkanlar, ok ve sadak kabartmaları, yarısı at yarısı balık şeklinde karışık deniz yaratıkları ile kanatlı zafer tanrıçaları kabartmaları ve onların taşıdıkları çelenkler Roma ordusunun zaferlerini simgeler. Antalya’da ki benzeri, günümüzde sapa sağlam ayakta duran haliyle Yalvaç’taki kapının ihtişamını gözümüzde canlanmasını sağlar.

Roma ordusunun zaferlerini onlarla birlikte savaşan, mücadele eden tanrılar ve birtakım mitolojik yaratıkların sağladığını bu nedenle yenilmez nitelikte olduğunu, kenttekilere ve kente gelen yolculara sergilerdi. Böylece bölgedeki hakimiyetini sürdürmeye amaçlarlardı.

Antiokheia’daki ikinci Anıtsal Kapı

Roma, antik kentlerin girişlerini böylesi anıtsal yapılarla vurguladığı gibi kentin içindeki önemli alanların girişini de anıtsal kapılarla taçlandırırdı. Antiokheia’da kentin merkezinde ve en yüksek noktasında bulunan Augustus Tapınağı girişinde de Batı Kapısı’nın benzeri bir kapı inşa edilmiştir.

Bu da yine Batı Kapısı gibi üç kemerli olup, hemen önündeki Tiberius Meydanı’ndan basamaklarla bir üst kottaki kutsal alana girişi sağlardı. Bu kapının da üzerindeki yazıttan Batı Kapısı’ndan daha önceki bir tarihte yapıldığını anlarız. Yazıtta, İmparator Augustus’tan “Peter Patria” yani “Vatanın Babası” olarak bahseder. Roma Senatosu bu unvanı Augustus’a M.S. 2 yılında verir, bu da bize kapının en erken M.Ö. 2 yılında ya da daha sonraki bir tarihte yapıldığı gösterir. Burada da ilginç bir kabartma dikkat çeker. Günümüzde, Augustus alanında, kapıdan basamaklarla çıkıldıktan sonra hemen sağ (güney) yanında duran, elleri arkada bağlı, sakallı ve çıplak erkek esir, Roma’nın Doğuda kazandığı zaferleri simgeler.

Roma, Anadolu’daki kentleri hakimiyeti altında tutmak için gücünü bu kentlerin giriş kapılarında hem kent halkına hem de kente gelen yolculara sergilerdi.

Ercan KAFAFÇI

Arkeolog