Yönetimde Liyakat

Prof.Dr. Hulusi Doğan

hulusidogan@mu.edu.tr

Yöneticiler bulundukları makam itibariyle yetki sahibidirler. Astlarından belirli bir işi yapma, yapmama ya da devam eden bir işin durdurulmasını isteme hakkına sahiptirler. Peki yöneticiler bu hakkı, bu gücü nereden almaktadırlar?

Genel anlamda yöneticilere bu gücü “yasal, uzmanlık ve karizmatik” olmak üzere üç yetki türü vermektedir. Yasal yetki dediğimiz yöneticinin ya da amirin gücünü doğrudan yasalardan almasıdır. Örneğin 657 Sayılı Kanun gereği memurlar, amirlerince verilen görevleri yapmak zorundadır. Aksi taktirde kanuna aykırı davranmış, suç işlemiş sayılacaklardır. Ancak iz bırakmış yöneticilerin hemen hemen tamamı yasal yetkiden öte, uzmanlık ve karizmatik yetkileriyle öne çıkmış kişilerdir.

Uzmanlık yetkisi, yöneticinin gücünü bilgi ve deneyiminden alması anlamına gelir. Kendini yetiştirmiş, alanında uzman ve birikimli yöneticilerin astlarınca kabul görmesi ve saygı duyulmasıdır. Karizmatik yetki ise insanları etkileyebilme, ilham verebilme, kriz ve kaos zamanlarında liderlik yapabilme, vizyon sahibi olma gibi özellikleri kişinin kendinde toplamış olmasıdır. Buna tam anlamıyla sahip olup, kitlelere yön verebilenlere de lider denmektedir.

Kanunlar el verdiği sürece her birey, belirli makamlara yönetici olarak atanabilir. Kanunların kendisine verdiği yasal yetkiyi de kullanabilir. Ancak bir yöneticide, özellikle uzmanlık ve karizmatik yetki yok ise silik kalmaya, iz bırakmadan çekip gitmeye mahkumdur. Daha ötesi bu kişiler uzmanlık yetkisindeki zaaflarını (yeterli bilgi ve deneyime sahip olmamaktan kaynaklanan açıklarını) kapatmak için, yasal yetkiyi de emri altındakileri bastırmak için kullanabilir. Bir anlamda yasal yetki bu kişilerin elinde astlara psikolojik şiddet, baskı ve yıldırma aracına dönüşebilir.

Uzmanlık ve karizmatik yetkileri yetersiz olan yöneticiler, astlar için de moral-motivasyon kaybı ve ümitsizliğe neden olabilmektedir. Uzmanlık yetkisi açısından (alanında bilgi ve deneyim olarak) kendisinden daha yetersiz birinin yönetici olarak atandığını gören astlar, mesai süresince yasal yetkiden kaynaklı bir saygı duysalar da, uzmanlık açısından bu kişilere özde saygı duymayabileceklerdir. Daha açık bir ifadeyle yöneticiye değil, aslında yasalar gereği makama saygı duyacaklardır. Bir başka ifadeyle salt yasal yetki “mesai saygısı”, uzmanlık ve karizmatik yetki “insanlık ve süreklilik” saygısı demektir.

Yasal yetki odaklı yöneticiler ayrıldığında geride kalanlar yıkımla birlikte kurtulmuş olmanın mutluğunu; uzmanlık ve karizmatik yetki odaklı yöneticiler ayrıldığında ise geride kalanlar gurur dolu bir başarıyla ayrılığın hüznünü yaşarlar. Ancak birinciler hemen unutulurken, diğerleri ömürler boyu saygı ve minnetle hatırlanır ve yaşatılırlar.