Şarkikaraağaç ve Kaçak Kazılar

Prof.Dr. Mehmet ÖZHANLI

mehmetozhanli@sdu.edu.tr

Prof. Dr. Mehmet ÖZHANLI

Isparta İlinin Konya’ya açılan kapısı ya da İç Anadolu’dan Batı Anadolu’ya geçişini sağlayan en önemli geçidi Şarkikaraağaç, tarihin en erken dönemlerinden günümüze dek kesintiye uğramayan yerleşimlere sahiptir. Güneyi ve batısı Anamas Dağlarıyla çevrili, Beyşehir Gölünün uzantısı olan ovanın ortasında Kızıl Dağ nazar boncuğu gibi durmaktadır. Tunç Çağı ve öncesi dönemlere ait yerleşim yerlerini, Beyşehir Gölüne doğru uzanan derin olmayan vadiler belirlemiştir. Höyük yerleşimlerinin tamamı ovanın içerisinde bulunmaktadır. Demir Çağı (MÖ 1200) Anadolu’da savaşların ve büyük göç dalgalarının sebep olduğu yeni bir yerleşim anlayışı yaratmıştır. Şarkikaraağaç’ta da ovadaki yerleşimler terk edilmiş dağların üzerine korunaklı surlarla çevrili kaleler inşa edilmiştir. Hellenistik ve Roma İmparatorluğunda yerleşimler kalelerden dağların eteklerine inmiş ve ova tamamen tarım arazisi olarak kullanılmıştır. Bizans ve Osmanlı İmparatorluk Dönemlerinde ise neredeyse köylerin tamamı yeniden Tunç Çağı höyüklerinin üzerine ya da yanı başına taşınmış ve ovanın büyük bir bölümü imara açılarak yerleşim alanlarına dönüştürülmüştür. Bu köyler, günüz köylerine evrilmişlerdir. Köylerin ve beldelerin bağlı olduğu Şarkikaraağaç ise Tunç Çağının en büyük yerleşimi olan, Fele Boğazından geçen Isparta – Konya karayolunun tam üzerinde bulunan Araklı Höyüğün yaklaşık 5 km batısına taşınmıştır. Karayolları tarafından yol yapımı için (!) tamamen tahrip edilen Araklı yerleşimi, Tunç Çağında Şarkikaraağaç Ovasının en büyük kenti idi. Ticaret yolunun tam üzerinde olan kent, büyük bir ihtimalle Neolitik dönemden itibaren yerleşim görmüş olmalıdır. Bu yerleşimin görevini üstlenmiş olan Şarkikaraağaç ilginç bir kent planına sahiptir. Dümdüz ovada kurulmuş olan İlçenin karma karışık planı özel bir beceri gerektirir(!). Ve bu karmaşık plan ovanın içine doğru genişletilerek devam ettirilmektedir. Anadolu’da MÖ 5. yüzyılda Mimar Hippodamos’un bulduğu ve kendi ismiyle anılan Hippodamik plan, Hellenistik ve Roma İmparatorluk Dönemlerinde neredeyse kentlerin tamamına uygulanmıştır. Bu planın en iyi uygulandığı Neapolis, Anabura ve Enevre gibi kentler ilçe sınırları içerisinde bulunmasına karşın bunlardan yararlanılmamıştır. Ne yazık ki bu konuda geçmişle bütün bağlar koparılmış ve neolitik dönemde ortaya çıkan karmaşık, düzensiz plana geri dönülmüştür.

Bölgeye dadanmış definecilerin yaptıkları, oldukça verimli ovanın çarpık yerleşimlerle betonlaştırılması tahribatını geride bırakmıştır. Defineciler, son yıllarda en çok cinayeti Şarkikaraağaç’ta işlediler. Tunç Çağı (MÖ 3000 – 1200)  ve öncesi yaşamın tecrübe ve hikâyelerini katmaları arasında koruyan höyüklerde, Demir Çağın, dağların zirvelerine yapılmış kalelerinde, Hellenistik Krallıkların, Roma ve Bizans İmparatorluklarının klasik kentlerinde taş üstünde taş bırakmadan katlettiler ve etmeye devam ediyorlar. Selçuklu, Osmanlı ve diğer uygarlıklara ait binlerce tarihi eser, kazma darbeleriyle ve dinamit lokumlarıyla içinde barındırdığı bilgiyle birlikte vahşice patlatılarak öldürüldü. Şarkikaraağaç ilçesi ve köylerinde son iki yıldır definecilerin dinamitle patlattıkları eserler, Ekskavatör ve kepçelerle yaptıkları kaçak kazılar; kazma ve kürekle yapılan eski kaçak kazıları maalesef aratır oldu. Ülkemizin birçok bölgesinde olduğu gibi, ilçe sınırları içerisinde bulunan bütün tarihi eserler geri dönüşü olmayacak biçimde tahrip edilmekte ve kaçırılmaktadır. Bu konuda en kısa zamanda ciddi önlemler alınmazsa, koruyacak eser ve geçmiş kalmayacaktır. Bu önlemi ilk alacak olanlar ilçede ve köylerde yaşayan halktır. Lütfen kültürünüze, sanatınıza, geçmişinize yani geleceğinizi oluşturan köklerinize sahip çıkınız.